به دلیل اهمیت بهداشت دهان و دندان میخواهیم به صورت تخصصی در مورد بهداشت دهان و دندان و نیز در مورد پوسیدگی های دندان و علل و نقاطی که پوسیدگی رخ می دهد مطالبی را بیان می کنیم. بهداشت خوب با مراقبت کامل از دندان ها از طریق استفاده از مسواک و نخ دندان میسر می شود.

پوسیدگی ها معمولا در سه ناحیه به ترتیب زیر ایجاد می شود:

۱- سطح جونده در دندان های آسیا بزرگ و کوچک: روی سطوح جونده این دندان ها، شیارهای باریک ولی عمیقی وجود دارد که به علت عدم ورود موهای مسواک به داخل آنها محیط مناسبی برای زندگی میکروبها فراهم می شود . لذا دندانها در این نواحی خیلی زود دچار پوسیدگی می گردد که این امر در مورد اولین آسیای بزرگ که در حدود شش سالگی می روید اهمیت بیشتری دارد. .
۲- ناحیه تماس بین دندانها : این ناحیه نیز به علت آنکه به وسیله مسواک قابل تمیز کردن نیست از نواحی مستعد پوسیدگی به شمار می آید . معمولا از سنین ۲۰ سالگی به بعد در این نواحی پوسیدگی دیده می شود ، برای تمیز کردن این نواحی لازم ا ست از نخ دندان استفاده کنیم .

۳- ناحیه اتصال لثه با دندان: این نواحی بیشتر در اثر مسواک زدن (با استفاده از مسواک زبر مدیوم یا هارد و خمیر دندان ساینده، بسیار حساس شده و گاهی حتی در اثر زیادی حساسیت مجبور به ترمیم دندان در این نواحی می شویم .

بارها شنیده ایم که بسیاری از مردم به جای مسواک زدن از آب نمک رقیق شده استفاده نموده آنرا غرغره می نمایند .استفاده از آب و نمک یا دهانشویه ها در کل مفید میباشند اما اگر این کار مرتب ادامه یابد مفید نبوده و مضر هم می شود، زیرا در دهان باکتریهای مفیدی وجود دارد که استفاده مداوم از دهانشویه ها این باکتریهای مفید را از بین می برند.و در نتیجه دهان در معرض عفونت های قارچی قرار می گیرد و یا زمینه رشد باکتریهای مضر فراهم می شود .

استفاده از دهانشویه ها باید در موارد خاص و پس از جراحی لثه یا دندان عقل و هنگام درمان های ارتودنسی و … انجام گیرد. چنانچه عادت به استفاده از آب ونمک دارید توصیه می شود هفته ای یک بار این کار انجام شود.و از سایش دندان ها با کمک نمک به شدت پرهیز شود.
انواع دهانشویه ها: دهانشویه کلرهگزیدین نیز که جهت کاهش بیماری های لثه می شود نباید بیش از ۲ هفته به صورت روزانه استفاده شود، زیرا باعث تغییر رنگ دندان ها می گردد.

دهانشویه فلوراید دار: باعث کاهش پوسیدگی و ترمیم خودبخود پوسیدگی هایی که در مراحل اولیه هستند، می گردد.

انواع نخ دندان:

شامل نخ دندان مومی ( waxed ) و غیر مومی می باشد که تفاوت چندانی از نظر کاربرد و تاثیر با هم ندارند.

جرم های دندانی علاوه بر این که بالای لثه ها تشکیل می شوند، می توانند زیر لثه ها هم تجمع پیدا کنند. جرم های بالای لثه معمولا با جرمگیری حذف می شوند اما برای حذف جرم های زیرلثه معمولا نیاز به جراحی لثه می باشد.
در بسیاری از موارد در اولین معاینه نمی توان صددرصد تشخیص داد که فرد نیاز به جراحی لثه دارد. معمولا یک یا دو جلسه جرمگیری انجام می شود و فرد حدود ۴-۳ هفته یا بیشتر،تحت نظر قرار داده می شود تا التهاب لثه ها فروکش کند و میزان پاسخ لثه ها به درمان جرمگیری ارزیابی شود.

پس از گذشتن این زمان و در صورت وجود جرم های زیرلثه ای یا نواحی با التهاب پایدار، اقدام به جراحی لثه می شود.
معمولا همراه با کلمه “جراحی” ترس به سراغ افراد می آید و فکر می کنند قرار است کار ترسناکی انجام شود و باید متحمل درد زیادی شوند. در حالی که جراحی لثه جهت خارج کردن جرم های زیر لثه ای تقریبا تفاوتی با جرمگیری بالای لثه ای ندارد. برای انجام این جراحی ابتدا ناحیه مورد نظر بی حس می شود و سپس لثه به میزان چند میلیمتر کنار زده می شود و جرم های زیر لثه ای با وسایل جرمگیری تمیز می شوند.

بافت های لثه ای ملتهبی که باعث خونریزی لثه ها می شوند نیز خارج می گردند. این بافت های ملتهب ممکن است حاوی یکسری از باکتری های پلاک دندانی باشند و حذف این باکتری ها به بهبود لثه ها کمک می نماید. عدم حذف این بافت ملتهب باعت می شود که روند تخریبی تحلیل استخوان کماکان ادامه داشته باشد. پس از حذف جرم و بافت های ملتهب، لثه سرجای خود برگردانده شده و بخیه می شود. معمولا روی لثه تازه جراحی شده یک پانسمان قرار داده می شود که در ابتدا شبیه آدامس می باشد ولی وقتی مدت کوتاهی در دهان باقی می ماند محکم می شود و از هواکشیدن و جمع شدن غذا در ناحیه جراحی جلوگیری می نماید.

در افرادی که به دلیل تجمع جرم زیرلثه ای نیاز به جراحی پیدا می کنند معمولا نیاز به ۴ جلسه جراحی می باشد و در هر جلسه یک چهارم دهان تحت جراحی قرار می گیرد.
ممکن است این سوال پیش بیاید که چرا کل دهان با هم جراحی نمی شود؟
در پاسخ باید گفت با انجام این کار ، فرد توانایی صحبت کردن، خوردن و آشامیدن را برای مدتی از دست میدهد و دچار ضعف میگردد. علاوه بر این تمیز کردن دقیق یک چهارم از دهان معمولا نیاز به ۶۰-۴۵ دقیقه زمان دارد. وقتی که زمان جراحی طولانی شود برای بیمار خسته کننده خواهد بود و دقت جراحی نیز پایین خواهد آمد و ممکن است که نتایج مطلوب حاصل نشود.

اگر بیمار پس از انجام جراحی از داروی مسکن مناسبی که جراح برایش تجویز کرده استفاده کند، معمولا مشکل خاصی وجود ندارد و نهایتا پس از یک روز استراحت در منزل و سه روز کار سبک می تواند به شرایط عادی زندگی خود برگردد.
بعد از جراحی و حذف بافت ملتهب، به نظر می رسد دندان ها ظاهرا  بلندتر شده ویا فاصله بین دندان ها بیشتر شده یا لثه عقب نشینی کرده است.
در واقع این عقب نشینی لثه یا باز شدن فاصله بین دندان ها به دلیل جراحی ایجاد نمی شود. بلکه این فضا به دلیل بیماری لثه ها ایجاد شده و با بافت ملتهب و بیمار پر شده است. حذف بافت بیمار و ملتهب نمای واقعی تخریب ایجاد شده را نمایان می سازد و متاسفانه در این موارد معمولا امکان پیوند لثه وجود ندارد.

به همین دلیل است که جراحان لثه خیلی روی موضوع پیشگیری و جرمگیری دندان ها تاکید
می کنند. در مورد فضاهای باز شده بین دندان ها در بعضی موارد می توان فضاهای ایجاد شده را با مواد ترمیمی همرنگ دندان یا تکنیک های خاص ترمیم و زیبایی پر کرد که این کار توسط همکاران محترم متخصص ترمیمی و زیبایی کلینیک دندنپزشکی پاستور انجام می گیرد.
به طور کلی یک جراح لثه می تواند تمام موارد زیر را انجام دهد:
جراحی افزایش طول تاج یا “کراون لنت” برای ترمیم یا روکش کردن دندان هایی که پوسیدگی زیر لثه ای دارند یا بر اثر ضربه یا پوسیدگی دچار شکستگی شده اند.
البته انتخاب کیس در این موارد خیلی مهم است.
جراحی های زیبایی لثه برای کسانی که دندان های کوتاهی دارند.
این مورد نیز معمولا نیازمند انتخاب دقیق کیس بوده و شاید نیاز به انجام درمان های ترمیمی و زیبایی بعدی نیز وجود داشته باشد.
درمان تحلیل های لثه ای با تکنیک های مختلف پیوند لثه که ممکن است بعد از درمان های ارتودنسی اتفاق بیفتد یا به دلیل مسواک زدن نامناسب ایجاد شود.
برداشتن ضایعات بافت نرم و لثه ای داخل دهان در افرادی که یک قسمت از لثه یا لثه تمام دهان به دلیل بیماری یا شرایط خاصی مثل مصرف برخی داروها افزایش حجم پیدا کرده است.
در بعضی موارد خاص ممکن است با پیوند استخوان قبل از این که دندان به دلیل از دست دادن استخوانش لق شود تحلیل استخوان ایجاد شده را درمان نمود. البته باید تاکید شود که این کار نیازمند انتخاب دقیق کیس بوده و همیشه امکان پذیر نمی باشد و در صورت لق شدن دندان امکان پیوند استخوان معمولا وجود ندارد.

مقوله های پیچیده تری مثل قرار دادن ایمپلنت های دندانی، انجام پیوند استخوان، بالابردن سینوس قبل از قرار دادن ایمپلنت، پیوند بافت نرم در داخل دهان برای قرار دادن ایمپلنت و همین طور درمان بیماری های لثه ای اطراف ایمپلنت های دندانی و نیز کارهای ساده تری مانند مشاوره لثه و جرمگیری قبل از درمان های ارتودنسی، جراحی دندان های عقل نهفته و نیمه نهفته و درمان انواع بیماری های لثه ای نیز از جمله کارهایی هستند که یک متخصص جراحی لثه (پریودنتیست) قادر به انجام آن ها می باشد.

جرم دندان چگونه تشکیل می شود؟

از لحظه ای که مسواک زده می شود، حدوداً ۱۰ دقیقه بعد روی سطوح دندانی موادی شروع به تجمع می کنند که اصطلاحاً پلاک دندانی نامیده می شوند. پلاک دندانی از مواد غذایی مصرف شده یا مواد معدنی موجود در بزاق ایجاد میشود، اگر کمی دقت کنیم بعد از مسواک زدن در شب و نخوردن چیزی هنگامی که از خواب بیدار می شویم چنانچه با زبان روی دندانها تماس برقرار کنیم زبری خاصی را احساس می کنیم که در واقع همان پلاک دندانی می باشد.

پلاک دندانی با مسواک زدن به سهولت پاک می شود. یکی از دلایلی که دندانپزشکان توصیه
می کنند که دفعات مسواک زدن زیاد باشد در واقع حذف پلاک دندانی است که به سرعت روی سطوح دندان تشکیل می گردد.
پلاک دندانی درصورتی که حذف نگردد در ابتدا باعث التهاب لثه می شود که به آن رُنزیوت
می گویند.
درصورت عدم نظافت و مسواک نزدن منظم ،رفته رفته پلاک از حالت نرم به حالت سخت تبدیل شده، که اصطلاحاً جرم نامیده می شوند.

جرم دندان باعث تخریب لثه و بافتهای نگه دارنده دندان می شود. لثه سالم را تبدیل به لثه بیمار و پرخون و ملتهب می نماید و باعث افزایش عمق شیار لثه شده، لثه چسبنده که باعث نگهداری دندان در حفرۀ استخوانی است را از بین می برد، به دنبال آن تخریب استخوان ایجاد می شود که در نهایت لقی دندان ایجاد می شود که در اصطلاح به این حالت بیماری پریودنتیت می گویند.

در پریودنتیت از بین رفتن استخوان و متعاقب آن از دست رفتن دندانها بسیار اتفاق می افتد و تخریب استخوان گاهی آنقدر زیاد است که بعد از آنکه دندانها از دست رفتند امکان جایگزینی آنها را بسیار مشکل می کند.
بسیاری از مردم می پندارند جرم گیری برای دندانها ضرر دارد. توجیه آنها این است که بعد از جرم گیری ،دندانهای ما پوسیده شده یا لثه از بین رفته است و بعضی حساس شدن دندانها را بهانه کرده اند، از جرم گیری فرار می کنند و با همین تفکرات غلط به شدت از جرم گیری پرهیز می کنند. واقعیت اینست که ؛ جرم گیری نه تنها باعث پوسیدگی دندانها نمی شود بلکه لثه ها را هم از بین
نمی برد.

اطمینان داشته باشید که جرم گیری و حذف جرم ، لثه ها را از تخریب نجات می دهد و باعث حفظ دندان می شود.

لثه ها شاداب و کاملاً صورتی رنگ و بدون خونریزی می شوند و بوی بد دهان که متعاقب التهاب لثه ها ایجاد می شود هم از بین می رود. برای تسریع رفع حساسیت استفاده از دهانشویه توصیه میشود.
لازم به ذکر است که داشتن دندانهای پوسیده به مراتب وضعیت بهتری از داشتن لثه های پر از جرم است زیرا پوسیدگی را به سهولت می توان ترمیم کرد ولی عدم جرم گیری ممکن است علیرغم داشتن دندانهای سالم در زمان کوتاهی، بی دندانی را به دنبال داشته باشد، حال تصمیم با شماست
آیا می خواهید دندانهای ترمیم شده داشته باشید ؟ یا کلا بی دندان باشید ؟
می خواهید لثه های سالم و دهانی خوشبو داشته باشید؟
یا لثه هاس ملتهب با دهانی بدبو؟
و یا می خواهید موقع مسواک زدن از اینکه از لثه ها خون می چکد بنالید یا با لذت مسواک کنید؟

چرا دندان های شیری را باید حفظ کرد؟

با توجه به اهمیت دندان های شیری باید این دندان ها تا سنی که به طور طبیعی می افتند، حفظ شوند.

فیشور سیلانت چیست؟ کدام دندان ها به فیشور سیلانت نیاز دارند؟

در سطح جونده دندان های عقب دهان(دندان های آسیا)، معمولا فرورفتگی و شیارهای ظریف و عمیقی وجود دارد. به علّت چسبیدن و گیر بیشتر خوراکی های پوسیدگی زا(از قبیل شکلات، کیک، بیسکویت و غیره) و نیز فعالیت میکروب های ایجادکننده پوسیدگی در این نواحی که با جریان طبیعی آب دهان و حتی مسواک، براحتی قابل تمیزشدن نیستند، شروع پوسیدگی دندان معمولا در این سطوح اتفاق می افتد. فیشور سیلانت یا شیار پوش، یک روش مؤثر برای پیشگیری از پوسیدگی سطوح جونده ی دندانها می باشد. روش درمان به این صورت است که که با تشخیص دندانپزشک، فرورفتگی و شیارهای گیردار دندان سالم، تازه رویش یافته با یک ماده ی همرنگ دندان پوشیده می شوند و بنابراین از پوسیدگی زودهنگام این سطوح در اثر گیر مواد غذایی و فعالیت میکروبهای پوسیدگی زا جلوگیری می شود.

لازم به یاد آوری است که سن مناسب این درمان برای دندانهای آسیای دوم دایمی، حدود ۱۴-۱۲ سالگی می باشد. در دندانهای شیری، معمولا این درمان در حدود سن ۶-۴ سالگی بر روی دندانهای آسیای دوم شیری که هم بمدت طولانی تری در دهان می ماند و هم شیارهای عمیق و نامنظم تری بر سطح جونده خود دارند، انجام می شود.

فلوراید تراپی چیست و چه اهمیتی دارد؟

در این روش دندانپزشک ابتدا دندان ها را با برس و خمیر مخصوص تمیز می کند و سپس فلوراید بصورت ژل یا وارنیش روی دندان ها مالیده می شود. پس از آن، کودک باید چند بار آب دهان خود را خالی کند ولی دهان نباید شسته شود و تا نیم ساعت هم کودک نباید چیزی بخورد یا بیاشامد.

آیا دندان شیری عصب دارد؟ چه موقع دندان شیری به درمان پالپ (عصب کشی) نیاز پیدا می کند؟

دندان های شیری مثل دندان های دایمی دارای تمام اجزای تشکیل دهنده یک دندان(شامل تاج، ریشه، عصب و رگهای خونی) هستند فقط شکل و اندازه آنها متفاوت است. وقتی پوسیدگی یک دندان شیری زود ترمیم نشود، بتدریج این ضایعه پیشرفت می کند و به فضای ناحیه مرکزی دندان که پالپ نامیده می شود و محتوی اعصاب و رگ های خونی است می رسد و باعث ایجاد عفونت و گاهی درد دندان می شود. می توان با تمیز کردن ناحیه ی مرکزی تاج دندان و در صورت لزوم داخل ریشه ها(که اصطلاحا کانال گفته می شود) با برخی وسایل خاص دندانپزشکی و بعد پر کردن این فضا با مواد و خمیرهای مخصوص، مشکل دندان را حل کرد و علائم بیمار را برطرف کرد. به این درمان، درمان پالپ یا در اصطلاح عامه عصب کشی گفته می شود.

چه موقع نیاز به گذاشتن روکش بر روی دندان های شیری است؟

در دندان های شیری که بعلت پوسیدگی وسیع و چند سطحی نیاز به درمان پالپ( عصب کشی) پیدا می کنند، چون امکان ترمیم خوب و با کیفیت دندان که بمدت طولانی باقی بماند وجود ندارد، بهتر است بعد از انجام درمان عصب کشی، تاج دندان را با روکش بازسازی کرد. این روکش ها که به شکل پیش ساخته و فلزی وجود دارند، علاوه بر دوام و ماندگاری بالا، از شکستن بعدی دندان هم جلوگیری می کنند و نیز چون کاملاً روی دندان را می پوشانند، در پیشگیری از ایجاد پوسیدگی های بعدی هم تأثیر دارند.

فضا نگهدارنده چیست؟

اگر یک دندان آسیای شیری به علّت پوسیدگی شدید وعفونت زیاد، قابل درمان نبود و به ناچار زودتر از سن افتادن طبیعی آن کشیده شد، حتماً باید جای خالی آن را با وسیله ای به نام فضا نگهدارنده حفظ کرد تا دندان دائمی زیرین بتواند بعدا در موقعیت مناسب خود رویش یابد. در غیر این صورت جای خالی دندان کشیده شده به مرور با حرکت دندان های شیری مجاور، تنگ و اشغال می شود و چند سال بعد، فقدان فضای کافی در قوس فکی، باعث عدم رویش دندان داِیمی زیرین یا رویش آن در موقعیت نامناسب می شود.

فضا نگهدارنده ها انواع مختلفی دارند که بر حسب سن کودک و نوع و تعداد دندان های از دست رفته ساخته می شوند و در محل ناحیه بی دندانی قرار داده می شوند. بدیهی است چند سال بعد وقتی دندان دائمی زیرین در فضای خالی دندان کشیده شده شروع به رویش کرد، فضا نگهدارنده را می توان توسط دندانپزشک خارج کرد