اغلب مردم دندان های خود را هرازگاهی به هم می سایند یا بر هم فشار می دهند. ساییدن دندان ها روی هم یا دندان قروچه که نام علمی آن براکسیزم (bruxism) است، اگر گهگاه رخ دهد موجب بروز مشکل نمی شود، اما اگر این دندان قروچه به طور منظم و زیاد رخ دهد یا به عادت تبدیل شود، می تواند باعث آسیب جدی به دندان و سیستم فکی دهان شود.
اگرچه دندان قروچه می تواند در اثر اضطراب و اسرتس ایجاد شود، اما بیشتر هنگام خواب اتفاق افتاده و در بسیاری مواقع علت آن ناهنجاری های دندانی فکی، از دست رفتن دندان ها، تماس نامناسب دندان ها و دندان های کج شده است.
بعضی از اختلالات خواب مانند آپنه (وقفه تنفسی بیش از 10 ثانیه ضمن خواب) هنگام خواب نیز می تواند باعث بروز چنین مشکلی شود به دلیل اینکه براکسیزم بیشتر هنگام خواب رخ می دهد، بسیاری افراد از وجود چنین حالتی در خود ناآگاه هستند. با این حال در صورتی که دارای سردردهای مبهم مداوم و یا درد ناحیه فکی هنگام بیدارشدن هستید، احتمال اینکه مبتلا به دندان قروچه باشید، زیاد است.
اگر شک دارید که دندان های خود را روی هم می سایید با دندان پزشک خود مشورت کنید. در این حالت وی با معاینه دقیق دهان و فک شما به دنبال علائم و نشانه های براکسیزم از جمله درد در عضلات جونده داخل یا خارج دهانی، مشکلات مفصلی و نیز سایش های روی دندان ها شده و مشکل را تشخیص خواهدداد.
برخی از کودکان بیش فعال هم دچار دندان قروچه می شوند و گاهی اوقات کودکانی که دچار بیماری ها و مشکلات دیگر (مثل اختلالات ناحیه سینوس ها) هستند یا داروهای خاصی استفاده می کنند هم دندان قروچه می کنند. اگر کودک شما دندان های خود را روی هم می ساید خیلی نگران نشوید. دندان قروچه در کودکان معمولا ناشی از مشکلات اضطرابی کودک نیست.
دندان پزشکان اطفال تئوری های مختلفی درباره براکسیزم کودکان بیان می کنند. از جمله وجود یک عامل تحریک کننده در دهان مانند یک دندان که در محل نامناسب قرار گرفته است. آلرژی یا استرس، ردیف شدن نامناسب دندان ها یا تماس غیرطبیعی بین دندان های پایینی و بالایی، کمبودهای تغذیه ای، انگل های دستگاه گوارش و…
کودکان در سنین بین چهار تا شش سالگی بیشترین احتمال ابتلا به این مشکل را دارند. در دو زمان (رویش دندان های شیری و رویش دندان های دائمی) کودکان بیشتر دندان قروچه می کنند. اگر دندان قروچه به صورت یک عادت دهانی درآمده باشد و به طور مداوم رخ دهد، باعث بروز مشکلات زیادی در ناحیه دهان و فک صورت می شود.
از جمله عوارض دندانی این مشکل می توان به سایش شدید دندان ها در سطوح جونده و صاف شدن سطوح دندانی، خرد شدن مینای دندان در ناحیه لبه لثه و فرورفتگی های ناحیه لثه ای دندان ها، حساسیت سطوح دندانی به دلیل از دست رفتن مینا، کوتاه شدن و بدشکل شدن دندان ها، آسیب به بافت های نگه دارنده دندان ها و تحلیل لثه و استخوان اطراف دندان ها، دردناک شدن و لق شدن دندان ها، حساسیت به سرما و گرما به علت سایش سطح دندان ها، حساسیت به سرما و گرما به علت سایش سطح دندان ها و فشارهای ناشی از جویدن های عادتی دندان ها و در موارد شدید تاثیر بر سلامت پالپ (جداره ریشه) دندان که ممکن است در نهایت به نگروز یا مرگ پالپ دندان بینجامد، اشاره کرد.
در عین حال براکسیزم بر ترمیم ها و در مان های دندانپزشکی انجام شده نیز اثرات مخرب داشته و باعث خردشدن و شکستن ترمیم های دندان ها، شکستن سرامیک روکش ها و لامینیت های قرار گرفته روی دندان ها نیز می شوند.
از جمله عوارض عضلانی دندان قروچه می توان به دردناک شدن و اسپاسم عضلات جونده اشاره کرد که در برخی موارد درگیری دیگر عضلات صورت را نیز به دنبال خواهدداشت. همچنین عدم کنترل و درمان این وضعیت می تواند باعث بروز سردردهای مداوم و مکرر در فرد بیمار شود. از جمله عوارض مفصلی این وضعیت نیز می توان به اختلالات مفصل گیجگاهی فکی مانند صداهای مفصلی و مشکلات دیسک مفصلی و نیز دردهای ناحیه مفصل گیجگاهی فکی اشاره کرد.
در بسیاری از افراد اگر دندان قروچه به طور مزمن ادامه یابد، باعث سایش شدید، شکستگی های تاجی و پریدگی مینای دندان، کوتاه شدن دندان (به ویژه دندان های جلو)، آسیب به لثه ها، سست شدن استخوان های نگه دارنده دندان و لق شدن دندان ها و افتادن دندان، فرسایش دندان و پرکردگی ها، مشکلات مفاصل فک، حساس شدن دندان ها، سردرد و… شود. چنین بیمارانی ممکن است به درمان های روکش، درمان ریشه، ایمپلنت، پروتزهای متحرک پارسیل یا حتی کامل نیاز پیدا کنند.
نشانه های دندان قروچه می تواند شامل موارد زیر باشد:
– سایش دندان ها روی هم طوری که صدای آن شنیده شود.
– دندان هایی که برجستگی های آن صاف شده یا دچار شکستگی مینا یا لق شده اند.
– سایش دندان ها به میزانی که به لایه های زیرین مینا (عاج دندان) رسیده باشد.
– حساسیت های دندانی.
– دردها و ناراحتی های فک و صورت.
– دردهایی که در ناحیه گوش احساس می شود ولی درواقع به خاطر مشکل در گوش نیستند.
– سردردهای مبهم در ناحیه گیجگاهی.
در بسیاری از موارد درمان خاصی ضرورت ندارد. بسیاری از کودکان و بزرگسالان دچار دندان قروچه هستند و درمان خاصی هم نیاز ندارند. دندان پزشکان ضمن گرفتن تاریخچه پزشکی و دندان پزشکی از بیمار، معاینه داخل دهانی و خارج دهانی (عضلات سر و صورت، مفصل گیجگاهی- فکی)، گرفتن عکس رادیوگرافی و ارزیابی وضعیت ریشه ها و بافت های نگه دارنده مشکل را بررسی می کنند و براساس شرایط درمان های مختلفی را به شما پیشنهاد می دهند:
– اسپلینت های اکلوزال (Occlusal Splint)؛ اسپلینت یک وسیله شفاف اکریلی U شکل است که معمولا برای فک بالا ساخته می شود و می تواند به دو صورت Hard و Soft (سخت و نرم) باشد. اگر این اسپلینت برای محافظت دندانها از سایش هنگام خواب تجویز شود و بیمار فقط شب ها از آن استفاده کنند به آن Night guard گفته می شود.
دستگاه نایت گارد مانند یک پلاک روی دندان های یک فک قرار گ رفته و باعث جداشدن دندان ها و جلوگیری از آسیب بیشتر می شوند. در عین حال درصورتی که به طور دقیق ساخته شوند، می توانند باعث کنترل نیروهای وارده به عضلات جونده و کاهش دردهای عضلانی و مفصل شوند.
– اصلاح سیستم دندانی؛ اصلاح دندان ها، شکل و موقعیت دندان هایی که در جای مناسب قرار نگرفته اند یا به دلیل از دست رفتن دندان های دیگر، از جای خود جا به جا شده اند و نیز جایگزینی دندان های از دست رفته توسط ایمپلنت های دندانی یا پروتزها و تنظیم تماس های دندانی به طور دقیق می تواند باعث کاهش چشمگیر ابتلا به براکسیزم شود.
– کاهش استرس ها و تنش های محیطی و شغلی؛ پرداختن به فعالیت های مفرح و آرام بخش مانند انواع ورزش ها یا مدیتیشن و تنظیم فعالیت روزانه برای ایجاد برنامه خواب آرام، منظم و کافی، تاثیر به سزایی در کاهش براکسیزم خواهدداشت.
– کاهش مصرف غذا و نوشیدنی های دارای کافئین مانند کوکاکولا، قهوه و شکلات، باعث کم شدن دندان قروچه می شود.
– حذف عادت هایی مانند جویدن مداد و دیگر اجسام و نیز کاهش مدت زمان جویدن آدامس به بهتر شدن مشکل کمک می کند.
– عدم مصرف دخانیات و نیز خودداری از جویدن تنباکو، باعث بهبود مشکلات خواهدشد. براساس شرایط ممکن است دندان پزشک برای مدت زمان کوتاهی داروهای آرام بخش یا شل کننده عضلانی یا ضدالتهاب برای بیمار تجویز کند. تشخیص براکسیزم کارمشکلی نیست، اما درمان آن، آگاهی وسیع و جامعی می خواهد که معمولا به وسیله یک گروه تخصصی دندان پزشکی قابل انجام است
